جنگالیا کِلّ، قسط 24 | موت دے رنگ -2

 

موت دے رنگ۔٢

اوہ جوان اُتے چڑھ کے لیٹ گیا۔ میں سٹیشن تے پسریا سناٹا دیکھ رہیا سی۔ بہُت ہی چھوٹا جیہا سٹیشن اُچے پلیٹ فارم وی نہیں بنے سن۔ کِتے کِتے ٹاویں ٹاویں بتی جل رہی سی۔ اِک تاں پہلی جنوری دی تڑکے دی ٹھنڈ اُتوں ماڑی ماڑی کِن مِن وی ہو رہی سی۔ میں باہر جھاتی ماری جانوں اِنجن ڈرائیور پلیٹ فارم تے کھڑا کِسے نال بیڑی پی رہیا سی تے اینے نوں کوئی دُوجا باتھ روم وِچ  وڑ گیا۔ پتہ نہیں کِیہ ہونی دا کرِشماں واپریا میں اِک دم اُٹھیا تے واش روم دے دروازے نوں دھکہ ماریا پر اندروں دروازو نوں چِٹکنی لگی سی۔ پتہ نہیں مینوں کیہ جھل چڑھیا۔ میں گڈی توں تھلے اُتر گیا تے ہولی ہولی اِنجن دے سِگنل ول دیکھدے دیکھدے اگے ودھ گیا۔ میں پلیٹ فارم تے ہی اِک وڈے سارے درخت دی آڑ وِچ  کھڑکے پیشاب کرن لگ گیا۔ اینے نوں ساہمنے توں آؤندی کراس کرن والی گڈی شوکدی آؤندی نظریں پئی تے میرے دیکھدے دیکھدے بدقسمتی نال کھڑی گڈی والے ٹریک تے پُوری رفتار نال آ گئی۔ میریاں اکھاں ٹڈیاں ہی رہ گئیاں۔ میرے دیکھدیاں دیکھدیاں پلاں  وِچ  اینا وڈا تے بھیانک ریل حادثہ ہو گیا۔ دونوں اِنجن آہمنے ساہمنِیوں بھِڑ گئے تے ساہناں وانگ تِن وار ٹکرائے۔ فیر دونوں اِنجن  جیویں  جنگی پا کے کھڑے ہو گئے۔ میری والی گڈی کھڑی سی۔ دُوجی پُوری سپیڈ تے آ رہی سی۔ ساڈی گڈی دے پہلے دو ڈبے تاں پُوری طرح نال درڑے گئے تے بُری طرح کٹے وڈے، چِپکے، لائنوں لہہ گئے۔ ساڈے ڈبے وِچوں تاں اِک وی بندہ نہیں بچیا سی۔ دُوجی گڈی دا وی بہُت نُقصان ہویا۔ زیادہ تر تیویاں تے معصوم بچے ان آئی موت مارے گئے۔ کُجھ کٹے وڈے گئے تے کُجھ مِدھے جکڑے ہوئے چیخ چِہاڑا پا رہے سن۔ کُجھ لاشاں تاں اینی بے رحمی نال کٹیاں وڈیاں گئیاں سن کہ دیکھ کے دِل دہِل اُٹھدا سی۔ ہر پاسے ہاہاکار مچ گئی سی۔ کُجھ سوارتھی تے بے رحم لوگ آپنے ڈبیاں وِچ  ہی بیٹھے رہے پر کُجھ ہِمت والے تے رحِم دِل مسافر تے لوگ زخمیاں نوں بچاؤن لئی پُوری تان لا رہے سن۔ تھوڑی دیر بعد لاگلے پِنڈاں دے لوک وی آ گئے سن۔ مدد کرن لئی۔ کُجھ لوک تاں سچ مُچ مدد کر رہے سن پر کُجھ وحشی کمینے انسان لوکاں دِیاں گھڑیاں کڑے تے مُندریاں لاہ کے کھیسیاں دے حوالے کر رہے سن تے جیباں پھرول کے جو حق لگیا آپنیاں جیباں وِچ  پا رہے سن۔ بندہ ایناں وی گِر سکدا ہے، اینا کمینہ ہو سکدا ہے ایہہ  دیکھ کے  جانوں بندیائی اُ چی اُ چی چیکاں مار رہی ہونی اے۔  جیویں  کہہ رہی ہووے "مینوں بچاؤ، میں مر رہی ہاں،۔" پر کِتھے، سبھ بولے تے انھے ہو گئے سن۔ ریلوے دے دو ڈرائیوراں وِچوں اِک تاں تھاں تے ہی مر گیا۔ دُوجا ہسپتال وِچ  پہُنچ کے دم توڑ گیا۔ باقی سٹیشن دے ریلوے مُلازم گھیرا پا کے آپنے بچاء دِیاں سکیماں گھڑ رہے سن۔ کُجھ اُدّمی بندیاں نے زخمی بندیاں تے بچیاں نوں باہر کڈھیا تے سٹیشن دے چھوٹے جیہے برانڈے وِچ  پایا باقیاں نوں ورھدے مینہ وِچ  ہی رڑے سہِکن لئی پا دِتا۔ مُسافِراں نوں ڈبے خالی کر دین لئی کہیا تاں کہ پھٹڑاں نوں پایا جا سکے تاں کہ سویرے  طبی امداد آؤن تک پھٹڑ مُسافِراں نوں کُجھ آسرا مِل سکے، نہیں تاں ایہہ وِچارے باہر کُھلے وِچ  ٹھنڈ نال ہی مر  جان گے۔ "جے تُسیں کوآپریٹ کرو تاں بندیائی خاطر ایہناں تے آپنے گرم کپڑے پا دِیو۔ رب دے واسطے کُجھ تاں کرو۔ تُہانوں تُہاڈے رب دا واسطہ۔" کُجھ کہندے "اسیں وی تاں ڈرے ہوئے ہاں۔ تے کُجھ کہندے "جے تُہانوں چودھر دا شوق ہے تاں تُسیں کری جاؤ شوق نال ایہناں دی سیوا۔ ایہہ تاں ربّ دا بھانا سی، ساڈی ودھی سی اسیں بچ گئے،  جیہناں  دی آئی سی اوہ تُر گئے۔" کُجھ ہمدرداں نے ہُنگارا  دیندیاں کہیا، "اوہ تاں ٹھیک ہے پر جیہڑے سہِکدے نیں تے بچ سکدے نیں  اوہناں  نوں تاں بچا لوو۔"  جیویں  انسان انھا تے بولا ہو گیا ہووے۔ کُجھ ڈبے والے یاتریاں نے تاں آپنے ڈبے اندروں بند ہی کر  لئے  کِتے دھکے نال ڈبہ خالی نہ کرا دین۔ میں وی مددگاراں نال رل کے کئی پھٹڑ بندے ڈبیاں اندروں باہر کڈھے۔ کُجھ تاں بڑی مُشکل   نال باہر کڈھے پر کُجھ قِسمت دے ماریاں دے سِر ہی پھِس گئے سن  جیہناں  دی کوئی مدد اِمداد نہیں ہو سکی۔ کِسے دِیاں لتاں درڑیاں ہوئیاں سن تے کِسے دا دھڑ۔ کِتے ماں پیو دوویں مرے پئے سن تے بچہ تھلے گِرکے وی بچ گیا سی۔ کُجھ معصوم ماں پیو دِیاں اکھاں دے تارے گودیاں نال چِنبڑے ہی بُجھ گئے سن۔ بہُت سارے زخمی بندے اُ چی اُ چی دھاڑاں مار رہے سن۔ کُجھ بہُت خُون نال پتہ نہیں کدوں لِبڑ گئے۔ بچاؤ کردے اچانک مینوں اِک فوجی دی کِٹ وِچوں رم دی بوتل مِل گئی تے مینوں میری ماں جی دی گل چیتے آ گئی۔ اوہ وی سانوں چھوٹے ہوندیاں جے ٹھنڈ لگی  ہوندی  تاں کدے کدے گرم پانی وِچ  تھوڑی  جیہی  رم پِلا کے جاں برانڈی دا چمچہ پا کے پِلا  دیندی  سی۔ نِگھ جیہا محسوس کریدا سی۔ میں بوتل کھولی تے تھوڑی تھوڑی رم کئی مریضاں دے  مُونہہ  وِچ  پا دِتی۔ سوچیا چلو جِسم نُوں  کُجھ تاں گرمائش ملے گی۔

سویرے ست وجے مِلٹری تے ریلوے دی میڈیکل ہیلپ آ گئی۔ ہور بھی کافی لوک آلے دوآلے توں اِکٹھے ہو گئے۔ فیر سرکاری طور تے وڈی سطح تے راحت دا کم شروع ہویا۔ مریضاں نوں گڈیاں وِچ  پا کے ہسپتالاں وِچ  بھیجن دا سلسلہ شروع ہو گیا تے پھسے زخمیاں نوں گڈی وِچوں کڈھن دا اُپرالا ہون لگا۔ بڑی مُشکل نال پھٹڑ ڈبے تے اِنجن توں باقی دے ڈبیاں نوں الگ کرکے نال والی ریل لائن نوں کرین دی مدد نال کلیئر کرن دی کوشش ہون لگی۔ کُجھ بچے ڈبیاں نوں پچھلے پاسے توں اِنجن نال جوڑکے واپس گڈی انبالہ کینٹ ول تورن دی وِیونت بنائی گئی۔ جدوں مِلٹری دا اِک وڈا ڈاکٹر تے اوس دے مددگار مریضاں نوں میڈیکل ایڈ دے رہے سن تاں اِک نرس نے کہیا کہ "ایوں لگدا سر،  جیویں  سبھ نے ڈرِنک لئی ہووے۔" میں کول ہی کھڑا سی تے ڈردے ڈردے کہیا، "سر جی، میں ایہناں نوں تھوڑی تھوڑی ڈوز رم دی دِتی تاں کہ ایہہ ٹھنڈ توں بچ سکن۔" اوس ڈاکٹر نے میرے ول غور نال دیکھیا تے فیر کہیا "ویل ڈن مائی بوآئے۔" میں کہیا کہ "سر، میں اِک فوجی دا پُت ہاں ایس  لئی آپنی تان مطابق جِناں میتھوں ہو سکیا میں کیتا۔ جے کوئی میرے کولوں غلطی ہو گئی ہووے تاں مینوں معاف کر دینا۔"  "نو نو مائی بُوآئے، رادر میں تینوں ذاتی طور تے سلوٹ کردا ہاں۔ آپنا اتے آپنے پِتا  جی دا ناں نرس نوں لِکھوا کے جائیں۔" میں اوس صاحب دے پیریں ہتھ لایا تے کہیا "سر جی، میں ایس  گڈی دے بالکُل پہلے ڈبے وِچ  ساں جس وِچ  سارے ہی فوجی اتھلیٹ سن۔ اوہناں  وِچوں اِک وی نہیں بچیا۔" اوس صاحب نے اُٹھ  کے مینوں آپنے سینے نال لایا، "او مائی گاڈ! بِگ لاس آف کنٹری۔" اوس نے کُجھ احساس نال میری پِٹھ تھپتھپائی۔ میں جانوں گُم سُم جیہا ہو گیا ساں تے بھاری من نال چلدا ہویا گڈی وِچ  آ کے بہہ گیا۔ انبالے پہُنچ کے ریلوے نے بچے ڈبیاں نوں وایا سہارنپور دِلی جان والی گڈی نال جوڑ دِتا تے سُچِت کیتا گیا کہ مسافر ایہناں ٹِکٹاں تے ہی دِلی ہو کے آپنے آپنے ٹِکانیاں تے جا سکدے ہن۔ ایکسیڈنٹ دی زد وِچوں نِکلے مُسافِر بڑے سہمے ہوئے تے خاموش سن۔ بار بار آپنے ربّ دا شُکریہ ادا کری جاندے سن۔

اینے نوں اِک درویش  جیہی  ماتا دی میرے تے نظر پئی تے اوس نے مینوں بڑے موہ جیہے نال کہیا "وے پُتا، سُکھ تاں ہے، تیرے تاں کپڑے لہو نال لِبڑے نیں، کیہ گل اے؟ "میں ڈُسکدیاں ہویا کہیا "میں موہری والی گڈی وِچ  ساں جس دا ایکسیڈنٹ ہویا ہے۔ پتہ نہیں کیویں ربّ نے ہتھ دے کے مینوں بچا لیا۔ میرے ڈبے دے سارے ہی جی مارے گئے ماں جی۔ میں آپنے سارے گھر والیاں نوں چُھٹیاں وِچ  مِل کے واپس سونی پت آپنے کالج وِچ  جا رہیا سی۔ مینوں میری ماں تے میرے گھردیاں نے بڑا روکیا سی آکھے اج نہ جا، پر میں نہ رُکیا، نہ منیا۔س اوس ماتا نے وِچوں ہی میری گل ٹوک کے کہیا "وے پُتا، توں کیہ جانیں ماں دِیاں آندراں نُوں۔ اوس دے ڈھِڈ نوں تاں پہلاں ہی سیک لگ رہیا ہونا۔ تاں ہی تاں اوہ تینوں  بار بار جانوں روکدی سی۔ ہُن چندریا، توں اوس وِچاری نوں آپنی سُکھ ساند دی خبر دِتی کہ نہیں؟ "اگوں میں شرمِندہ جیہا نہ وِچ  سِر ہِلایا۔ اوس ماتا نے رتا ہرکھ نال کہیا "توں ہُن بِناں کِسے نوں کُجھ دسے ہی اگے جا رہیا ہیں۔"  اوس نے کھیسے وِچوں پیسے کڈھ کے میرے ہتھ تے پنج روپئے  رکھ کے  کہیا "جا، جا کے ہُنے تار گھل کے آ۔" میں اُ چی اُ چی رون لگ پیا تے اوس ماں جی نے مینوں آپنے کالجے نال گُھٹ کے لا لیا تے اِک بابو نے میری بانہہ پھڑدیاں کہیا "چل، میں تیرے نال چل کے تار دُوا کے آؤندا ہاں۔" اوہ بابو جی مینُوں  سہارنپور دے ریلوے سٹیشن ماسٹر دے کمرے وِچ  لے گیا جو میرے بارے دس کے تار دین نوں کہیا تاں سارا سٹاف میرے دوآلے اِکٹھا ہو گیا۔ سارے پُچھن لگے کیویں کیویں ہویا۔ وِچ  وِچ کہندے کہ ایہہ مُنڈا اوس حادثے دا چشم دید گواہ ہے۔ کافی دیر جان بُجھ کے گڈی روکی رکھی۔ فیر اوہناں  میرا تار دے کے مینُوں  تور دِتا تے میتھوں کوئی پیسے وی نہیں  لئے ۔ میں اوس درویش ماتا دا کروڑ کروڑ  شکر گزارہاں  جِس نے  اِک دُوجی ماں دا درد پہِچانیا سی۔ اجیہی ماں رب سبھ نوں دیوے۔ ! آمین۔

کِسے طرح ڈِگدا ڈھہِندا، بھُکھا بھانا دیر شام تائیں بھٹکدا بھٹکدا میں سونی پت پہُنچ گیا۔

                اگے کوئی وی مُنڈا ہوسٹل وِچ  نہیں سی۔ چوکیدار نوں کہہ کے آپنا کمرہ کھُلوایا تے بِناں کُجھ کھاہدے پیتے تے بِناں بِسترا وِچھائے، بِناں دروازہ بند کیتے بس منجے تے گُچھو مُچھو جیہا ہو کے میں پیا رہیا۔ اوہی اُ چی اُ چی چیخ چِہاڑا تے موت دے بھیانک مناظر دا  ناچ اکھاں اگے  ہوندا  رہیا۔ میں تربھک جاندا تے سہم کے کدے کیساں نوں مُٹھیا چ لے کے گھُٹدا جاں اکھاں تے ہتھ رکھ کے لُکن دی بے معنی کوشش کردا۔ مینوں جاپدا میں چھیتی ہی پاگل ہو جاواں گا۔

اِس بھیانک تے مندبھاگے ریل حادثے دی خبر جنگل دی اگ وانگراں سارے پنجاب وِچ کیہ پُورے اِنڈیا وِچ  ریڈیو توں نشر ہو کے اگ وانگر پھیلن لگی۔ اخباراں دِیاں پہلے پنے تے سُرخیاں بن کے ہاہاکار مچا دِتی۔ ہر گھر وِچ  ہر پل ایہو گل دا چرچہ ہو رہیا سی۔ ساڈے گھر وِچ  وی سوگ دی لہر پھیل گئی۔ ماں جی روئی جاندے سن کہ میں ہتھیں پُتر نوں موت دے  مُونہہ  وِچ  تور دِتا۔ جدوں بلدیو وِیر جی نے سُنیا تے کہیا کہ میں تاں آپ بِلے نوں گڈی چاڑ کے آیا، ربّ کرے میرا چھوٹا وِیر بچ جائے۔ اوس نوں کُجھ نہ ہوئے، نہیں تاں میں آپنے آپ نوں کدے معاف نہیں کر سکاں گا۔ بلدیو وِیر جی نے اگے تھالی وِچ  پئی روٹی وی وِچے چھڈ دِتی تے کہیا کہ ماں توں فِکر نہ کر میں تیرے بِلے نوں لبھ کے ہی روٹی کھاواں گا۔ ماں میں تیرا دوشی ہاں، جے اوہ نہ لبھیا تاں میں وی تینوں کدے مُونہہ نہیں دِکھاواں گا۔ ماں جی نے روندیاں روندیاں وِیر دے  مُونہہ  تے ہتھ رکھ دِتا تے گُھٹ کے آپنے کلاوے وِچ  لے لیا۔" میریا جھلیا پُتا، اجیہے کرکے مینوں بالکل ہی مارنا چاہونا ایں۔" بلدیو وِیر جی نے کہیا کہ "نہیں ماں نہیں۔" ماں جی نے وِیر جی نوں کہیا کہ "جا پُت رب بھلی کروگا۔"

بلدیو وِیر جی راتو رات ہی گڈیاں، بساں تے ٹرک پھڑدے ہوئے کیویں نہ کیویں موہری ریلوے سٹیشن تے پہُنچے۔ اِک اِک لاش دیکھی، سارے ہسپتال چھان  لئے  تے مرن والیاں دی فہرستاں کئی وار دیکھاں تے ہر کِسے نوں کملیاں وانگ میرے بارے پُچھدا رہیا۔ نااُمیدی نال بھریا تے صدمے دے بھار نال دبیا ہویا میرا بلدیو وِیرا بڑی نموشی نال تیسرے دِن واپس گھر مُڑیا۔ کِنی ہی دیر دروازے دے مُہرے باہر ہی کھڑے رہے جانوں پیراں نے تُرنا بھُلا دِتا ہووے تے گھر اندر ورڑن دی ہِمت نہیں اِکٹھی کر پا رہے سن۔ جانوں سوچ رہے ہون کہ کیویں بے آس ماں دا ساہمنا کراں گا۔ ماں دِیاں آندراں نے باہر کھڑے ہالوں بے حال پُتر دی یپسڑ نوں محسوس کردیاں آپ ہی دروازہ کھول دِتا۔ دوویں ماں پُت اِک دُوجے نوں لِپٹ گئے۔ "امڑیئے، مینوں معاف کردے، میں تیرا بِلو تینوں واپس نہیں لیا کے دے سکیا۔ ماں مینوں اوس دا کوئی کھُرا کھوج نہیں لبھیا۔" ماں نے آپنے پلو نال پُت دِیاں اکھاں وِچوں وگدے اتھرو پُونجھے تے کہیا "رب دا لکھ لکھ ُشکر ہے، تیرے بِلو نوں اوس داتے نے آپ ہتھ دے کے رکھ لیا۔ اوس دی بھیجی تار آئی سی، پتہ نہیں کملا جیہا کیوں سِدھا سونی پت چلے گیا۔ پُترا مینوں اوہدے کول لے چل۔" بلدیو وِیر نے سُکھ دا ساہ لیندیاں کہیا "ماں جی، تُسیں حوصلہ رکھو سبھ ٹھیک ہو جانا ہے میں کل ہی اوس نوں سونی پت توں نال لے کے آواں گا۔" جد تائیں دُوجے بھین بھرا تے پِتا  جی وی آ گئے۔ وِیر جی سبھ دے گل لگ کے مِلے تے سبھ نے رل کے  اِکو سُر وِچ  واہیگورو دا شُکرانہ کیتا۔

جاری ہے۔۔۔۔۔

جنگالیا کِلّ، قسط 23 | موت دےرنگ -1

 

 موت دے رنگ۔١

 سونی پت اِنجینیرنگ کالج وِچ  داخلہ لیا۔ اوہناں  دِناں وِچ  دِلی توں لے کے چائنہ دے بارڈر تک اِک وسیع پنجاب ہوندا  سی۔ اٹھویں جماعت تاں سارے پنجابی زبان پڑھدے   سن۔  بھاویں  اوہ جاٹ، پہاڑی اے یا سِکھ  ہون، پنجابی دی پُوری دھاک تے پنجابی نال موہ جیہا  ہوندا  سی۔ ایوں تاں ساڈے کالج وِچ  ہر صوبے توں آ کے مُنڈے پڑھدے سن پر اسی فیصد پنجابی پڑھدے سن تے بولدے پنجابی وی سن۔ ایس  لئی میس وِچ  زیادہ تر پنجابی کھانا ہی پردھان  ہوندا  سی۔ پتلی بِناں تڑکے دے مِرچاں والی دال تے ہر سبزی تقریباً تری والی ہی  ہوندی  سی۔ روٹیاں عجیب و غریب آٹے دِیاں ٹھنڈیاں ہو جان تے غُلیل وانگ جِنیاں مرضی کِھچ لؤ،کِیہ  مجال ٹُٹ جان۔ اوہناں  دِناں وِچ  کالجاں وِچ  سینیر پڑھیاراں دی پُوری دھاک  ہوندی  سی تے اوہناں  ضدو ضِدی دس دس کے کدے باراں  باراں روٹیاں کھا جانیاں۔ کئی وار تاں جونیئر پڑھیاراں نُوں دال سبزی پی کے ہی گُزارا کرنا پیندا۔ کئی ماں دے لاڈلیاں نے تھالی اگے رکھ کے ماں نُوں یاد کردیاں اُ چی اُ چی رون لگ پینا۔ فیر کِسے اکھڑ جاٹ مُنڈے نے اگیوں تھالی چُک کے تے کہنا، "چھورے، توں پہلے جمکے رو لے، کھاناکھا لینا" سارے ہی ڈھیٹھ جیہے ہوئے سن۔ کِسے نُوں  کِسے دی کوئی پرواہ نہیں سی۔ ہر گل وِچ  ہر تھاں تھوڑا بہُت نہیں سگوں کُجھ زیادہ ہی دھکہ چلدا سی۔ سارے ہوسٹل واسطے تِن باتھ روم تے صِرف تِن لیٹرین ہی سن۔ سینیر مُنڈیاں نے آپنے کمرے وِچوں الف ننگے ہی نِکل کے آؤنا تے سِدھا جا کے کِسے نویں مُنڈیاں نوں پرے کرکے آپ نہاؤن لگ جانا۔ حدوں ودھ تاں اودوں  ہوندی  سی جدوں کُجھ سینیر مُنڈیاں نے لیٹرین گئے جونیئر مُنڈیاں دے نال ہی نال والی کھُتی تے بہہ جانا۔ شرماکل مُنڈے وِچوں اُٹھ کے  بھج جاندے۔ کئی سینیر تاں صابن تیل تے وی ہتھ صاف کر لیندے تے جونیئر مُنڈیاں دے نال نہاؤن جا وڑدے تے  اوہناں  دا ہی صابن، تیل تے تولیہ ورت جاندے سن۔ جے کوئی اگوں کُسکے تاں گالھاں کڈھدے تے کئی تاں کُٹ مار وی کردے سن۔

  ایسے  چکر وِچ  کئی وِچارے جونیئر مُنڈیاں نے بِناں نہاتے تے بِناں ناشتہ کیتے اِک ادھ پیریڈ لیٹ کالج پہُنچنا۔ کلاس اِنچارج نے اُپروں ہور قہر ڈھاؤندیاں غیر حاضری ٹھوک دینی۔ تِن دِن دا پریکٹیکل بڑا اؤکھج  ہوندا  سی، خاص کرکےفروزی رنگ ہیٹ ٹریٹمنٹ۔ سارا دِن اگ اُگلدیاں، وڈیاں وڈیاں بھٹھیاں وِچوں لال سُرخ ہویا لوہا کڈھ کے وڈے سارے ہتھوڑے نال کُٹ کُٹ کے اوزار بناؤندے پیندے سن۔ پسینے نال جُتیاں بھر جاندیاں تے فیر شام نوں اِک میل دی واٹ پیدل چل کے ہوسٹل وِچ  مساں پہُنچنا۔ لِبڑے تِبڑے بیٹھے اُڈیکنا کہ کد پانی آوے تے نہایا جاوے۔ پر شام نوں فیر سینیر سٹوڈینٹاں دی اوہی پریشانی آڑے آن کھلوندی۔ جے ہوسٹل سُپرڈینٹ اگے شِکایت لائی جاندی تاں اوس نے کہنا "کوئی گل نئیں، اگلے سال تُسیں وی آپنے جونیئر نال  ایہی کُجھ کروگے۔ ایہہ تاں سدا  توں چلدا آیا ہے، کوئی نویں گل نہیں۔ ہولی ہولی تُسیں وی یوز ٹو ہو جاؤگے۔  جیویں  مِلٹری وِچ  نویں رنگروٹی ویلے جواناں نوں سوئی دے نکے وِچوں لنگھا  دیندے  نیں اوسے طرح جیہڑا پہلا سال  ایتھے  کڈھ گیا، سمجھو اوہ زندگی وِچ  کدی کِتے وی مار نہیں کھا سکدا۔ سارے نخرے وکھرے تے رڑکاں نِکل جاندیاں نیں۔ اِک واری تاں اجیہا بندے دا پُت بنا  دیندے  نے کہ پھِر بندہ کدے کن وِچ  پایا نہ رڑکے۔" شاید ایہناں سبھ کارناں کرکے سال دے شروع وِچ  ہی پنجاہ سٹھ مُنڈے داخلہ لیندے ہی ہولی ہولی کِرنے شروع ہو جاندے تے فائنل سال تک پچی  تیہہ ہی کلاس وِچ  رہ جاندے سن۔

ساڈی پنج چھ مُنڈیاں دی جوٹی سی۔ دوتِن بہُت تکڑے، کوڈی دے پلیئر بڑے ہی نِدھڑک سن۔ پیجر سنگھ بولیئے کلاں دا تے رگھبیر سنگھ جلال آبادی تے ترلوچن سنگھ دھامیاں کلاں دا تِنوں لڑائی مُل لینوں نہیں ڈردے سن۔ چھیتی ہی ساڈی جوٹی دی دھاک بن گئی۔ ساڈے نال سہِجے کیتے اوہ اکھڑ سینیر مُنڈے وی پنگا لینوں ہٹ گئے۔

ہولی ہولی گرمیاں دِیاں چُھٹیاں توں بعد بڑے دِناں دِیاں چُھٹیاں آؤن والیاں ہو گئیاں۔ اینے کالج دے  سمے  وِچ  کُجھ چھٹ گئے، کُجھ رچ گئے تے کُجھ ڈٹ گئے۔ اسیں وی آپنے آپنے گھریں جان دا پروگرام بنا لیا۔ ترلوچن کہندا "آپاں سارے اِک دِن پہلاں، پہلی جنوری نوں سویرے ہی ہوسٹل پہُنچ جاواں گے تاکہ ودھیا ودھیا منجے تے ٹیبل کُرسیاں چھانٹ سکاں گے نالے پُوری طرح ریسٹ وی مِل جائیگی۔ اگلے دِن آرام نال کالج جاواں گے۔" ساریاں نے حامی بھر لئی کہ اسیں سارے 31 دِسمبر 1957 نوں  چلاں گے ۔ ہردوار میل وِچ  چڑھاں گے تے انبالہ کینٹ توں کالکا میل وِچ  بہہ کے  سونی پت پہُنچ جاواں گے۔ اوہناں  دِناں وِچ  دِلی توں انبالہ کینٹ تک وایا سونی پت سِنگل ریل لائن  ہوندی  سی۔ تھاں تھاں تے گڈی نے رُکنا تے دُوجی گڈی نوں کراس کرواؤنا۔ کافی بورِنگ جیہا سفر  ہوندا  سی۔ پر اِکٹھی مُنڈیر وِچ  کُجھ پتہ ہی نہیں چلدا سی۔ رگھبیر تے میجر لُدھیانے اُتر کے موگھے ول چلے گئے تے میں تے ترلوچن جالندھر کینٹ اِکٹھے اُترے۔ ترلوچن اگے دھامیاں کلاں نوں چلا گیا تے میں جالندھر کینٹ آپنے گھر چلا گیا۔ ماں جی نے بڑا پیار تے دُلار دِتا۔ من مرضی دِیاں چیزاں تے پکوان کھوائے۔ بھیناں تے بھراواں نے وی اُچیچ نال لاڈ کیتا۔

چُھٹیاں اکھ دے پھوریاں وانگ ختم ہو گئیاں تے میں 31 دسمبر نوں ہی اڑی کر کے بہہ گیا کہ میں تاں اج ہی واپس جانا ہے۔ میرا ساریاں نال پروگرام بنیا ہویا ہے۔ سارے مینوں اُڈیکدے ہوں گے۔ ماں نے کہیا "کملیا، ورے والے دِن کِتھے گڈیاں وِچ  دھکے کھائیں گا۔ اِک دو دِن رُک کے چلے جائیں۔" بلدیو وِیر جی نے وی کہیا کہ "بِلو، میں وی پرسوں آپنی ڈیوٹی تے جانا ہے۔ آپاں اِکٹھے  چلاں گے ۔ توں اگے سونی پت چلا جائیں۔" پر جدوں میں اڑیل ٹٹُو وانگ ٹس توں مس نہ ہویا تاں ماں جی نے کھِجھ کے چار پرونٹھے تے سُکی سبزی پا کے رستے لئی بنھ دِتی۔ بلدیو وِیر جی نوں کہیا "جا پُترا، ایہنوں توں سائیکل تے بِٹھا کے جالندھر چھاؤنی دے سٹیشن تے چڑا آویں۔ ٹِکٹ لے کے دے دئیں تے چنگی طرح بِٹھا کے آئیں۔" میں ڈھیٹھاں وانگ فٹا فٹ تیار ہو کے سبھ نوں مِلیا۔ ماں جی دے پیریں ہتھ لایا تے آشیرواد لیا۔ ماں جی دِیاں اکھاں وِچ  ممتا دے نال نال تھوڑی  جیہی  سِل وی سی۔ اخیر سائیکل تے بہہ کے بھائی جی نال میں جالندھر کینٹ دے ریلوے سٹیشن تے پہُنچیا تے وِیر جی نے مینوں گڈی وِچ  بچیاں وانگ بِٹھا کے تاکید کیتی "آپنا دِھیان رکھیں۔ جا کے آپنی راضی خوشی دا اِک کارڈ پا دیویں۔ نہیں تاں ماں جی فِکر کرن گے۔"  "اچھا بھاجی، تُسیں رتا فِکر نہ کرو۔"

بھاجی پیار دے کے گڈی وِچوں اُتر گئے۔ گڈی ہولی ہولی گھِسردی تے دھوآں چھڈدی رولا پاؤندی تُر پئی۔ گڈی تُرن تک وی ترلوچن نہیں آیا سی۔ ہشیارپور والی گڈی تاں کدوں دی جالندھر چھاؤنی چروکنیاں سواریاں لاہ کے جالندھر شہر پہُنچ گئی ہونی اے پر ترلوچن کیوں نہیں آیا۔ سوچاں وِچ  ڈُبیا گڈی جدوں لدھیانہ جنکشن تے پہُنچی تاں میں پلیٹ فارم تے اُتر کے کافی اگے بھِچھے دیکھیا تاں ناں رگھبیر تے نہ ہی میجر کِدھرے نظریں نہ رڑکے۔  اخیر سیٹیاں ماردی تے مینوں چِڑاؤندی گڈی لُدھیانے سٹیشن توں وی تُر پئی تے میں اکلا ہی آپنی سیٹ تے بیٹھا واپس جا رہیا سی۔ کُجھ مِتراں دے نہ آؤن تے نااُمیدی تے کُجھ پچھتاوا جیہا تنگ کرن لگیا کہ میں ایویں سارے گھردیاں نوں ناراض کرکے اکلّا ہی گڈی چڑھ آیا ہاں۔  ایسے  اُدھیڑ بُن تے شش وپنج وِچ  ساری رات نِکل گئی۔ خیر انبالے اُتر کے کالکا میل جو دِلی جاندی سی، پھڑی تے بالکُل اِنجن دے نال لگدے ڈبے وِچ  چڑھیا۔ اگوں اِک فوجی نے کہیا "کاکا، ایہہ مِلٹری والیاں دا ڈبہ ہے۔" اگوں میں کہیا "بھاجی، میں وی فوجی دا پُت ہاں، جالندھر چھاؤنی توں آیا ہاں۔"  "اچھا اچھا، آ جا پھیر۔" اِک فوجی نے کہیا تے میں ڈبے وِچ  چڑھ گیا۔ ہور جیہڑا وی آوے اوس نُوں  اوہ جوان پچھلے ڈبیاں ول گھل دین۔ کُجھ تاں چُپ چاپ تے کُجھ بُڑ بُڑ کردے اگے ودھ جاندے۔ تقریباً تڑکے دے ڈھائی وجے ہون گے گڈی انبالہ کینٹ توں تُر پئی۔ سارے ہی جوان اِک توں اِک ودھ سُنکھے تے گبھرو، جانوں پنجاب دی کریم  ہووے۔ کِسے مِلٹری دے اِنٹر سٹیٹ کھیڈا مُقابلے وِچ  حِصہ لین جا رہے سن۔ کوئی کہندا "اج پہلی وار نواں سال گڈی وِچ  ہی چڑھیا ہے، واہیگورو سُکھ رکھے۔" اِک جوان گُٹکا ہتھ وِچ  پھڑ کے سُکھ منی صاحب دا پاٹھ کر رہیا سی۔ اُس نے کہیا "سارے دِن کرتار دے ہی سِرجے نیں۔" اِک جوان نے "بولے سو نِہال" کہہ کے جیکارا چھڈ دِتا تے سبھ نے کہیا "نانک نام چڑھدی کلا، تیرے بھانے سربت دا بھلا۔" اینے نوں ٹیچوں ٹیچوں کردی گڈی موہری سٹیشن تے آ رُکی۔

تھوڑی دیر بعد گڈی تُرن لگی پر فیر بریکاں لگ گئیاں تے گڈی مُڑ رُک گئی۔ وِچوں ہی کِسے نے کہیا "شاید ایتھے ساہمنیوں آؤن والی گڈی دا کراس ہووے۔" اِک ہور نے شک ظاہر کیتا کہ "ایس ویلے کیہڑی گڈی دا کراس ہو سکدا ہے۔" اِک ہور نے جواب دِتا "شاید جنتا ایکسپریس نے لنگھنا ہووے۔ ایہہ پسنجر گڈیاں تاں نکھسمیاں ہی  ہوندیاں نیں، جِتھے مرضی روک دِتا۔ کدے کدے تاں گھنٹیاں بدھی اِنجن سٹیشن تے کھڑا ہونکدا رہندا ہے۔" میں اُپرلی سیٹ توں اُتریا تے باتھ روم ول ودھیا پر باتھ روم وِچ  کوئی وڑیا ہویا سی۔ میں نیڑے ہی اِکلی سیٹ تے اِک جوان نال گھُسڑ کے بیٹھ گیا۔  اوس نے کہیا "کاکا، جے بہِنا چاہوندا ہیں تاں چنگی طرح بہہ جا۔ جے کہیں تاں میں تیری اُپرلی سیٹ تے ذرا پِٹھ سِدھی کر لواں۔" میں کہیا "کیوں نہیں بھرا جی، تُسیں آرام کر لوو میں تاں ویسے وی سونی پت ہی اُتر جانا ہے۔"

جاری ہے۔۔۔۔۔

جنگالیا کِلّ، قسط 22 | اِک بد دُعا۔6

 

اِک بد دُعا۔٦

 اصل سٹ اودوں ہی وجدی ہے جدوں کوئی تُہاڈا آپنا خُون ہی تُہاڈے  مُونہہ  تے چپیڑ مارے۔ جدوں ساوی دی آپنی پندراں سولاں سالاں دی الھڑ دھی میتی پُوری ویلن ہو گئی۔ ہر طرح دے نشے پتیاں وِچ  پُوری ڈرگی ہو گئی تے نِت نویں کالے گورے تے دیسی یاراں نال کئی کئی راتاں گھروں غائب رہن لگی تاں اِک دِن ساوی نے دُکھی ہو کے آپنی دھی میتی نوں ڈانٹیا کہ "توں ایہہ کِیہ لچھن پھڑے نیں؟ خبردار، جے اگوں توں کدے گھروں باہر رہی جاں اجیہے کم کیتے۔" غُصے وِچ  مارے ساوی دے تھپڑ دا جواب میتی نے اگوں تھپڑ نال ہی دِتا تے پُورے روہ وِچ  کہیا " شٹ اپ، یو بلڈی، سٹوپِڈ مم، توں کیہڑے  مُونہہ  نال مینوں اج ٹوک رہی ایں۔ پہلاں توں آپنے مندے کماں  تے جھاتی مار۔ توں میرے لئی کیہڑی اِگزیمپل سیٹ کیتی ہے!" اوس دِن ساوی بڑی ہی روئی، پِٹی تے کُرلائی۔

ایسے  طرح نموشیاں دے جُڑے تانتے نال اِک ہور ساوی دی میرے نال کیتی پُرانی زیادتی یاد آ گئی۔  بھاویں  لالچ، نفرت، خودغرضی، غصہ ساوی دے خاص گُن سن، اینی کھٹاس کُڑتن دے باوجود وی میرے ماں پیو نے آپنی چھوٹی نونہہ ساوی بارے پُوری ممتا بھِجے سلیقہ نال ہر شگن دی ریجھ لاہی۔ اوس نُوں  آپنی وِت مطابق دو تِن سونے دے مہِنگے مہِنگے سیٹ پائے تے پنج ست ودھیا سوٹ تے ساڑیاں آپنے پُت دی بری بناکے پنجابوں نال لے کے آئے تے ماں نے بڑی فراخ دِلی نال کہیا "چل ہُو میرے پُترا، جان دے غُصے گِلے۔ ہے تاں تیرے پُت دی ماں تے ساڈی نونہہ۔" ماں پیو وِچارے آپ چل کے اوس دے سارا گہنہ گھر دے کے آئے۔ اوس دے مندےوہار دے باوجود وی اوہناں  ہمیشہ انتلے ساہاں تیک ایہناں ساریاں دے سُکھ  لئی رب اگے ارداساں ہی کیتیاں۔ کدے کوئی مندڑا بول مُونہوں نہیں کڈھیا۔ کدے ماپے کُماپے نہیں  ہوندے ۔ سدا  ہی ایس  قول نوں پالیا۔ ایس  دے اُلٹ اوس مینوں جو اِکو اِک مُندری منگنی ویلے پائی سی۔ اوہ تاں اوس پہلی لڑائی دے ہلے وِچ  میتھوں لُہا لئی سی۔ جو سبھ نالوں ودھ شرم ناک ہتک والی اوس گل کیتی سی۔ اِک نیلے رنگ دا نوں کُو ڈالراں دا ٹریک سوٹ ہونا اے جو اوس کدے کِسے لگی سیل توں لے کے مینوں دِتا سی۔ شاید ایہہ اوس دا میرے لئی پہلا تے آخری تحفہ سی۔ ساڈے آپسی رِشتے وانگ ایس  ٹریک سوٹ دی حالت وی خستہ ہو چُکی سی۔

میں کئی در بھٹک  بھٹک کے  اخیر آپنے اِک بچپن دے یار پال سینی کول جا ڈیرا لایا۔ پال سینی بڑا ہی من موجی تے فقر قِسم دا یاراں دا یار سی۔ اوس دے چھڑاستان وِچ  کوئی نہ کوئی بھُلیا بھٹکیا، کدے کوئی نواں، کدے کوئی پُرانا جاں کوئی میرے وانگ رن نال لڑ کے پناہ لین آیا ہی رہندا۔ کھان پین دے شوقین بندیاں نال پال سینی دی کُجھ ودھیرے بندی سی پر مینوں اوس آپنے فِلمی بھُس کرکے آپنے گھر وِچ  خاص اپنیت  والی جگہ دِتی ہوئی سی۔ مینوں پیار نال جاں تاں اوہ بمبئی دا بابو کہندا جاں کدے کدے سِدھا ہیرو وی کہہ چھڈدا۔ ایتوار دا دِن سی۔ ساری چنڈال چوکڑی وِچ  کافی گہِماں گہِمی سی۔ سارے آپنی آپنی چاہ دِیاں چُسکیاں نال نال میریاں فِلمی سرگرمیاں دا وی آنند مان رہے سن۔

اچانک ساوی پتہ نہیں کِتھوں پُچھدی پُچھاؤندی اوتھے آن دھمکی۔ پہلاں آؤندیاں ہی اوس زور زور دینی پال سینی دے فلیٹ دا دروازہ بھننا شروع کر دِتا تے اُچی اُچی بولن لگ پئی۔ سارے آنڈھی گوانڈھی، گورے، کالے تے دیسی، چینے، کوریڈور وِچ  کھڑکے تماشہ دیکھن لگ پئے۔ پہلاں تاں اندر وڑدیاں ہی وِچارے پال سینی دی ساوی نے چنگی لاہ پاہ کیتی کہ "توں  ایتھے  کیہ کنجر خانہ لایا اے! سارے ٹورنٹو شہر دے مُشٹنڈے  ایتھے  اِکٹھے کرکے بِٹھائے نیں۔ تینوں شرم نہیں آؤندی رناں دے گھروں کڈھے نِکمے خصماں نوں آپنے گھر رکھن دا توں ٹھیکہ لیا ہویا اے۔" پہلاں پہل تاں پال وِچار جی، جی بھابی جی کرکے ترلے مِنتاں  جیہیاں کردا رہیا کہ "بھابی جی، تُسیں  ایتھے  اینی اُچی اُچی رولا نہ پاؤ، پلیز  ایتھے  سارے اِنڈین دا جلوس نہ کڈھو۔" پر بُھوتری ساوی کِتھوں منے۔ ساوی جان بُجھ کے پال سینی نوں پرووک (غصہ دُوا کے) کر رہی سی کہ غُصے وِچ  آ کے اوہ میرے تے ہتھ چُکے تاں میں اگوں جھگڑا کھڑا کرکے پولیس نوں کال کراں تے ایہناں ساریاں دا مکو ٹھپاواں، نہیں تاں گھٹو گھٹ میرے جھگڑے توں ڈرکے پال سینی مینوں (بلبیر) نوں گھروں کڈھ دیوے۔ اُلٹا پال سینی نے ساوی نوں دھمکی دِتی، پلیز چھیتی میرے اپارٹمنٹ چوں چلے جاؤ، نہیں تاں میں پولیس بُلاؤندا ہاں،" ایہہ سُن کے ساوی تھوڑی  جیہی  ٹھِٹھنبری۔

 فیر پال سینی اوس نُوں  دروازِیوں باہر کڈھ کے، آپنا اندروں دروازہ لا لیا۔ جدوں اوہ باہر کھڑکے گند بکنوں نہ ہٹی تاں پال نے مینوں بینتی کیتی "پلیز بلبیر جی، ایہہ تُہاڈا گھریلو معاملہ ہے۔ بہتر ہے جے تُسیں آپ باہر جا کے معاملے نوں آپ نجِٹھو۔" اَکّ کے مینوں باہر آؤنا ہی پیا۔ ساوی نوں میں جِناں وی چُپ کراؤن دی کوشش کردا، اوس جان کے ہور اُچی چیک چِہاڑا پاؤنا شروع کر دِتا۔ مینوں رج کے سرعام اوس گندیاں گالاں کڈھیاں۔ جانوں اوس مینوں ککھوں ہولا کر دِتا ہووے۔ کُچھڑ چُکیا سونوں بیٹا الگ اُچی اُچی روئی جاوے۔ شاید  ایسے  لئی ساوی اوس نُوں  نال لے کے آئی سی کہ لوکاں دی اوس نُوں  ہمدردی مِل سکے تے مینوں ہور وی ظالم، کمینہ ثابت کر سکے۔ بس میں تاں اِک وڈے گُناہ گار وانگ بار بار اوس اگے ہتھ جوڑی جاندا سی کہ "ساوی پلیز رب دے واسطے ٹھنڈی ہو جا۔ آپنا تے ساری اِنڈیا بِرادری دا جلوس نہ کڈھ۔" پر اوہ تاں غُصے وِچ  جانوں آپنے کپڑیاں توں باہر ہوئی نے مینوں وی کپڑے لاہون تے مجبور کر دِتا۔ کہے، "لاہ میرا لے کے دِتا ٹریک سوٹ۔ مینوں نہیں پتہ، بس ہُنے  ایتھے  ہی لاہ دے۔" کہندیاں کہندیاں اوس نے میرے گل پیا ٹوپ پلاں  وِچ  کِھچ کِھچ کے لیرو لیر کر دِتا تے میں نِمانیاں وانگ اکلا انڈرویر پائی کوریڈور وِچ  سِر نیواں کرکے کھڑا سی۔ باہر کھڑے سارے لوک میرے تے ہس رہے سن۔

 ساوی جاندے جاندے ایہہ کہہ گئی سی "ویکھیں کنجرا، کُتیا، کمینیا، جدوں میں ایس  لیراں ہوئے ٹریک سوٹ نال آپنی کار صاف کیتی تاں میرے کلیجے نوں ٹھنڈ پؤ۔" وِچارے سونوں بیٹے نوں اوداں ہی روندے نوں گھسیٹدی جا رہی سی تے اوس دے  مُونہہ  وِچوں اوویں ہی زہر دی جھگ ڈِگ رہی سی۔ جانوں اج وی بددُعا میرے سِر چڑکے بول رہی ہووے۔ جِس دا دُکھ میرے بھین بھراواں نوں وی نال نال ہنڈھاؤنا پیا ہووے۔  جیویں  اوہناں  نوں میری مدد کرن دی سزا مِل رہی ہووے۔ تقریباً ست سال سٹور والا مقدمہ چلدا رہیا۔  جیویں  اسیں کامدھینُ گٔو ماتا دے گھُٹ کے سِنگ پھڑے ہون تے دُوجی پارٹی نے آپنے پُورے تان نال پونچھ کھِچی ہووے تے دوویں پاسے دے لالچی تے لُچے وکیل آرام نال آپنیاں اپنیاں دودھ دِیاں بالٹیاں بھری جاندے ہون۔ دونوں وکیل دوناں پارٹیاں توں لکھ لکھ ڈالر ایویں ڈکار گئے۔ دوناں ہی پارٹیاں دا پُورا تھلا لگ گیا۔ سٹور کِسے دے وی ہتھ نہ آیا۔ سٹیر تے سدا  لئی قرقی دا تالا لگ گیا۔

 ایسے  طرح ساوی والے مُقدے وِچ  جدوں میرے وکیل نے پِچھلیاں سارِیاں گلاں تے رسیداں، پیڈ چیک دِیاں فوٹو کاپیاں، میرا ہُن دا بینک بیلینس، سٹور دے سارے کاغذات تے میری موجودہ خستہ حالت بارے دسیا تے اَٹھ نَوں گواہ میرے حق وِچ  بھُگتائے تاں جج نوں ساری گل دا چانن ہو گیا۔ ایس دے اُلٹ ساوی کول اوس ویلے کروڑاں دی آپنی جائداد تے لکھاں ڈالر بینک بیلینس سی  جِس نُوں  اوس نے آپنی رِٹن رِپورٹ وِچ  کورٹ توں چھُپایا سی تے میرے تے الزام وی لایا سی کہ ایس نے مینوں اج تائیں چائیلڈ سپورٹ وجوں اِک سینٹ وی نہیں دِتا۔ جد جج صاحب نے دوناں پاسیاں دا پُورا ویروا لیا تاں جج صاحب نے اُلٹا ساوی نوں جھوٹھ تے فراڈ دے کیس وِچ  چارج کرکے ساوی نوں بھاری جُرمانہ پا دِتا۔

 جس دِن جس ویلے میں  ایتھے  کورٹ وِچ  ایس  مقدمے دی تاریخ بھُگت رہیا سی، اوسے ہی دِن اِنڈیا وِچ  میرے پِتا  جی دی انتِم سنسکار کرن دِیاں، بیگانے لوک تِیاریاں کر رہے سن۔ کورٹ دی کاروائی مُکی ہی سی جانوں میرے صبر دا بنھ ٹُٹ گیا ہووے۔ میریاں کورٹ روم وِچ  ہی دھاہاں نِکل گئیاں۔ جد جج صاحب نے میرے وکیل نوں میرے ایوں اُچی اُچی وڈے بھاجی دے گل لگ کے رون دا کارن پُچھیا تاں میرے وکیل نے دسیا، " جنج صاحب، اج ہی بلبیر سِکند دے پِتا  جی چل بسے ہن ۔" تاں جج نے کہیا، او، آئی ایم سوری مِسٹر سِکند!" فیر جج صاحب نے تُرنت ساوی نوں حکم دِتا "فار دی سیک آف ہیومینِٹی،جِنے وی ایس  ویلے کورٹ وِچ  ہن، اسیں سارے اِک مِنٹ لئی کھڑے ہوواں گے،فار ہِز فادرز سول" اوہناں  ساریاں نے اِک مِنٹ لئی میرے سورگواسی باپ  لئی پردیس وِچ  کھڑے ہو کے جانوں ساری منُکھتا دا سِر اُچا کر دِتا ہووے۔

باہر نِکل کے سارے دُچِتی وِچ  چُپ ہی دھار گئے کہ ہُن ایس  نوں کیس جِتن دی ودھائی دیئیے کہ ایس دے باپ  دے پُورے ہون دا افسوس کریئے۔ اسیں دوویں بھرا اج تازے تازے یتیم ہوئے سبھ اگے سِر جھُکائی کھڑے ساں۔ پچھلے ویہہ سال توں بیٹے دی شکل تک نہیں دیکھی۔  بھاویں  اوس دے لئی اج تائیں مقدمے بھُگت رہیا ہاں۔ اوس دی اِک واری مینوں ڈیڈی کہن دی آواز نوں میں ترس دا رہیا ہاں تے ترس دا ہی رہاں گا۔ ہُن تاں اوس دا ویاہ وی ہو گیا اے۔ سُکھ نال اگوں اوس دے دو بچے وی ہن۔ اِک ہی شہر وِچ  رہ کے وی اسیں اِک دُوجے لئی اجنبی ہاں۔ کدے ساوی نے کہیا سی کہ "اج میں آپنی ہِک دے زور نال تیتھوں آپنا بچہ کھوہیا ہے۔ ویکھیں کنجرا، میں تیرے ہی خُون تے تیرے ہی بچے دے ذہن وِچ  ہولی ہولی اینا زہر بھروں گی کہ اوہ کدی تیری شکل تک دیکھنا گوارا نہیں کرے گا۔ تیری لاش نوں موڈھا دینا تاں دُور دی گل ہے، اوہ تیری لاش تے تھُکنا وی آپنی توہین سمجھے گا۔" سو سبھ دی آپنی آپنی سوچ ہے۔ جو ساوی نے کدی کہیا سی سچ کر دِکھایا۔ سو اج وی میں آپنے بیٹے اتے اوس دے سارے خاندان لئی روز ارداس جوڑی کردا ہاں، "ہے داتیا، جِتھے وی وسے میرا بچہ سدا  خوش تے چڑھدیاں کلاں وِچ  رہے۔ آمین۔"  بھاویں  میں آپ اوس بد دُعا  دا دُکھ  ہنڈھاؤندیاں ہنڈھاؤندیاں تھک کے چکنا چُور ہو چُکا ہاں۔ ویسے وی ہُن عمر دا آخری پڑاء آ گیا ہے۔ ہر روز، ہر ساہ آپنی موت اُڈیکدا ہاں۔ ہر ویلے داتا اگے آپنے لئی ایہی ارداس کردا ہاں کہ "داتا، میرے تے کرم کری۔ مینوں چلدا پھِردا ہی چک لئیں۔ کدے کِسے دا اجا نہ بنائی کیونکہ مینوں اِکلے نوں تاں کوئی پانی دین والا وی نہیں۔"

جاری ہے۔۔۔۔۔

جنگالیا کِلّ، قسط 21 | اِک بد دُعا۔5

 

اِک بد دُعا۔٥

 اج فیر حالات دا بھنیا، وقت دا ماریا تے قِسمت دا ماریا، سبھ کُجھ فیر توں ادُھورا ادُھورا چھڈ کے، کِسے ادھورے جیہے سفر لئی تُر پیا ہوواں۔ سدا  وانگ اج فیر بلدیو وِیرے دی پناہ وِچ  کنیڈا پہُنچیا۔ بلدیو وِیرے نے آپنی دریا دِلی فطرت مطابق پہلاں مینوں حوصلہ دِتا۔ فیر مینوں مُڈھ توں آپدے پیراں تے کھڑے ہون لئی  اوس نے ہر طرح دا آسرا دِتا۔ جانوں ہُن ہتھاں نال دِتیاں گنڈھاں نوں دندا نال کھولنیاں پے رہیا ہووے۔ پہلاں اوہناں  دی نٹھ بھج نال مینوں لائف اِنشورینس ایجنٹ دا لائسینس مِلیا، فیر کُجھ عرصے بعد میں ٹورانٹو ٹیکسی دا وی لائسنس حاصِل کر لیا۔ کدے کدے ویک اینڈ تے میں سکِیورِٹی گارڈ دا وی کم کر لیندا۔  جیویں  کہندے نیں سیانے کہ بجاجی دے گھاٹے کدی چھولے ویچ کے  پُورے نہیں  ہوندے ، بتھیرے ترلے مارے پر کھوتی اُویں دی اُویں مُڑ بوڑھ تھلے ہی رہی۔

اخیر سارے بھین بھراواں نے رل کے  اِک ہور ہبھلا ماریا۔ مینوں پھِر توں سیٹ کرن لئی اِک بہُت وڈا بِزنس کنیڈین جنرل سٹور  نال گیس سٹیشن  کار واش اتے نال ہی چار وڈے بیڈروم والا اِک گھر وی لے دِتا۔ تقریباً اٹھ لکھ ڈالر دی ملکیت دا سٹور، 6 ،7  ورکر دو شِفٹاں وِچ  کم کردے سن۔ بڑی ہی ذمہ واری والا کم سی۔ دراصل ایہہ اِک وڈے خاندان والیاں لئی ودھیا بِزنس سی۔ اِک تاں میں کلا کارا ایس  نوں چلاؤن والا، دُوجا  ایس دا  کوئی تجربہ وی نہیں سی۔ سٹور دِیاں% 90 چیزاں دے تاں مینوں ناں وی نہیں سن آؤندے۔ اِک ساریاں نالوں ماڑی گل میری شاعرانہ تے لحاظی  جیہی  طبیعت۔ جس کِسے نوں وی آپنا خاص بندہ سمجھ کے  کم تے رکھیا  اوس نے ہی اندروں اندریں مینوں موٹی کُنڈی لائی۔ ستے دِن روز 18، 20 گھنٹے کم کرنا۔ نال نال کلے بزُرگ باپ   لئی روٹی ٹُک دا وی آپ نوں ہی اِنتظام کرنا پیندا۔ کئی وار رُجھیویاں کارن  پِتا  جی نوں بھُکھیاں ہی سونا پیندا۔

جد نوں تھوڑا بہُت کم دی جُگت آؤن لگی تاں ماڑی قِسمت نال پُورا کنیڈا ریسیشن دی لپیٹ وِچ  آ گیا۔ فیر سبھ نالوں وڈی قیامت دی نھیری، ساڈے سبھ تے اودوں چلی جدوں میرا وڈا وِیرا، میرا یار، میرا مسیحا، میرا سبھ کُجھ ہی، میرا بلدیو وِیرا اچانک بیمار پے گیا۔ بس دو مہینیاں دی بیماری وِچ  ہی لمّا اُچا کڑی ورگا شیر جُوآن صِرف 54 سال دی عمر وِچ  ہی سدا  لئی سُوآہ دی ڈھیری ہو گیا۔ جانوں میری سجی بانہہ ہی نہیں سگوں میرا تاں ادھ وِچوں  جیویں  لک ہی ٹُٹ گیا ہووے۔ میں اوس توں بغیر آپنے آپ نوں سدا  ہی ادھورا تے اپاہج جیہا سمجھدا سی۔ ہُن ایہہ سٹور  جیویں  کوئی مریا سپ میرے گل پے گیا ہووے۔ ایدھروں پِتا  جی وی جوان پُت دی موت نال بھاویں بالکُل ٹُٹ گئے سن پر ظاہر نہیں سن کردے۔ بڑی ہی ضبط توں ہمیشہ کم لیندے۔ سگوں ہمیشہ مینوں حوصلہ  دیندے  کہ

 "میرے بچے، ہُن رب دا بھانا من کے صبر کر لے۔ جے اوہ دِن نہیں رہے تاں ایہہ وی واہیگورو دی مہر صدقہ کِسے نہ کِسے طرح گُزر ہی  جان گے۔ میرے بچڑے، ہُن پُوری طرح گورو دے لڑ لگ جا۔ اوس نُوں  آپنا من تے روح  پُوری طرح  پیش کر دے۔ فیر سبھ کُجھ اوس دے آسرے چھڈ دے۔ بس اوس دے شُکرانے وِچ  جیؤنا سِکھ لے۔ دیکھیں تیریاں سارِیاں مُشکِلاں آپنے آپ آسان ہو جان گِیاں۔ دیکھ، میں پچھلے پنجاہ سالاں توں بس ایہہ ہی اوس داتے اگے ارداس جوڑی کردا آیا ہاں کہ داتا جد تائیں میں جیؤندا ہاں بس میتھوں آپنا نام تے سِمرن نہ کھوہیں۔ اینی سیوا میتھوں ضرور لئی جائیں۔" 

پہلاں پہل آپ تھوڑا اُدم کرکے داتے دے سِمرن لئی ویلا کڈھنا پیندا ہے۔ فیر کُجھ کُجھ عادت  جیہی  بن جاندی ہے تے انت نوں اِک دِن آپے اوس دی ہر ویلے دی یاد اِک عمل جیہا بن جاندی ہے۔

سو اِک دِن آپنے پُوجیا پِتا  جی نوں ہی آپنا گورو دھار کے میں آپنے گھر وِچ  ہی رکھے گورو گرنتھ صاحب دی خدمت وِچ  بیٹھ گیا تے فیر آپدے کیس، داڑھی وی میں رکھ  لئے  تے پگ وی بنھنی شروع کر دِتی۔ ایہہ میری پہلی چھوٹی  جیہی  عقیدت آپنی وِچھڑی ماتا دی روح لئی سی۔ جدوں میں آپنے پاٹھ کرن وِچ  لِین  ہوندا  تاں باپ  جی نوں بڑی ہی تسکین مِلدی۔ پر کدے کدے ہُن وی ماتا دا بھُل بھُلیکھے  اچن چیت  دِتی ہوئی بددُعا یاد آ جاندی اے  جا میریا کملیا پُترا،  مُونہہ  سِر مُنوا کے، چنگی بھلی نوکری نوں لت ماری اے تے آپنے گورو توں بے مُکھ ہویا ایں، جا رُلیں گا۔ بد دُعا تاں بد دُعا ہوندی اے، کدوں ٹلدی اے۔

 بس تھوڑے ہی دِناں بعد مینوں کورٹ دے ثمن آ گئے۔ ساوی نے میرے تے اِک ہور نواں مقدمہ ٹھوک دِتا کہ ہُن ایس دے سٹور دے مُنافعے وِچوں ادھ میرے بیٹے نوں دِتا جاوے۔ کیونکہ ایس  نے اجے تائیں چائیلڈ سپورٹ دی میرے مُنڈے نوں کدے اِک پینی وی نہیں دِتی۔ پچھلے چوداں پندراں سالاں دے خرچے اتے سُود پا کے کئی ہزاراں ڈالراں دا خرچہ میرے سِر پا دِتا۔ اوس ساڈی ساری جائیداد تے وی پُورا آپنا لین پواؤن دی کوشش وی کیتی، اوہ تاں چنگا ہویا سارا بِزنس وڈے بھاجی دے ناں تے سی۔

ہُن بیٹھیاں بِٹھایاں اِک ہور نویں مصیبت ساڈے سِر تے آ پئی۔ ہُن میرا اِک پیر ٹورانٹو (دو سو کِلومیٹر دی دُوری) تے اِک پیر پِچھے آپنے سٹور تے رہندا۔ کدے آپنے وکیل کول، کدے آپنے اکاؤنٹنٹ کول جاندا، کدے آہ پیپرز لیاؤ، کدے آہ پُرانیاں سٹیٹ مینٹس کڈھواکے لیاؤ، کدے پُرانیاں رسیداں تے کیش ہوئے (جیہڑے کدے سونوں بیٹے نوں دِتے سن) چیکاں دِیاں فوٹو کاپیاں بینک وِچوں کڈھوا کے پرُوف دیو۔ ایس  ساری دوڑ بھج وِچ  نِکھسماں سٹور ہور وی گھاٹے تے جان لگ پیا۔ پِتا  جی وِچارے الگ انجانے مُلک دے پرائے لوکاں وِچ  گھِر کے رہ گئے۔ مُفت دی پریشانی جھلنی پیندی۔ کوئی کھان پین، سون دی وی سُدھ نہ رہی۔ اُتوں کھجل خراب  ہوندے  پُت دی پریشانی وی نہ جھلی جاندی۔ اوہناں  دے تاں ہر ویلے ربّ اگے ارداس وِچ  دوویں ہتھ جُڑے ہی رہندے کہ "ہے داتیا، ساڈے تے مہر کریں۔"

جدوں کہندے نیں مصیبتاں آؤندیاں نیں تاں اِکلیاں نہیں آؤندیاں۔ سارے دا سارا ٹبر (مصیبتاں دا) اگڑ پِچھڑ ہی تُریا آؤندا ہے۔ اِدھروں پنجاب وِچ  الگ پریتما دے وِرلاپ بھِجے خط، کدے اُچی اُچی روندے کدے ادھی رات نوں فون کہ "بِلے، میرے تے مصیبتاں دا پہاڑ ٹُٹ پیا ہے۔ میرا بچہ یتیم ہو گیا اے۔ میرے پتی دا دِن دِہاڑے قتل ہو گیا اے۔ ایس  ویلے مینوں تیری مدد تے سہارے دی سخت ضرورت ہے۔ اِک سچے دوست دا بُرے وقت وِچ  کم آؤنا اِک اِخلاقی فرض وی ہے تے میرا تاں تیرے تے ہر طرح نال حق وی بندا ہے۔س اِک تاں آنے بہانے ماں پُت دِیاں وگاراں نہیں سن مُکدیاں، دُوجا پریتما اینا جذباتی کرکے جانوں بلیک میل کردی سی کہ میرا من وی اکثر دُچِتی وِچ  بھٹکدا رہندا۔ کدے کدے پُورا اُچاٹ ہو جاندا۔ اِک پاسے روز روز ساوی دے قضئیے جھگڑیاں نے، دُوجے پاسے پریتما دا نِت نواں وِرلاپ۔ اُتوں کاروبار دے اُلجھے جھمیلے، جانوں میں تاں پُوری طرح  تھک تے اَک گیا ہوواں۔ ہار کے آپنی بے بسی دے مارے نے آپنے بھاجی اگے ہتھ کھڑے کر دِتے۔ اخیر بھاجی نے وی تنگ آ ک بہُت گھاٹے وِچ  ہی سٹور ویچ دِتا۔

 اگوں  جیہناں  نوں سٹور ویِچیا اوہ رج کے کمینے تے پُورے گھاگ نِکلے۔ پہلاں اوہناں  دِیاں ساڈے بقایا پیسیاں دِیاں قسطاں ٹُٹنیاں شروع ہوئیاں۔ ہولی ہولی بالکُل ہی بند ہو گئیاں۔ فیر اُلٹا اوہناں  ساڈے تےفراڈ دا کیس ٹھوک دِتا کہ ایہناں نے سانوں گھاٹے والا سٹور ویچ دِتا ہے۔ اسیں ایس  سٹور دی موٹی آمدن دی آس تے آپنیاں پکیاں نوکریاں چھڈ دِتیاں ہن۔اسیں اوتھوں ساری زندگی مِلین ڈالر کماؤنے سی۔۔۔ ہور کئی چارج ساڈے تے تھوپ دِتے۔ ساڈے وکیل نے اوہناں  نوں سمجھایا کہ "اج تائیں کدے کوئی کِسے دھندے دی سدا  لئی پکی سیل دی گارنٹی کر سکدا ہے؟ کدے وی نہیں! نالے تُسیں پہلاں دس دِن سٹور وِچ  آپ نال بہہ کے ساری سیل چیک کیتی ہے۔ جے تُسیں سٹور وِچ  نواں سٹاک نہیں پاؤگے نہ ہی گاہکاں نوں ویلے سِر سروِس دِیوگے، سٹور آپنے آپ تاں کدی چل ہی نہیں سکدا۔ تُسیں تاں ایویں ہی مُفت دی ملائی بھالدے ہو۔"  جیہناں  دے من حرامی تے اُتوں حجتی دے ڈھیر ہون فیر اوہناں  دا تاں ربّ ہی راکھا۔ اوہ شرافت نال کدوں مندے نیں۔

میرے سبھ نالوں وڈے بھاجی بلونت سِکند جی پیشے وجوں ٹیچر سن۔ تِن ماسٹر ڈِگریاں دے نال ایم. ایڈ. وی کیتی ہوئی سی۔ کلاسیکل موسیقی دے سودائی سن۔ میڈولین اتے وائلن سازاں تے اوہناں  دی بہُت مُہارت سی۔ وڈے بھاجی ات دے شریف اتے ساؤُ کومل جیہے بندے سن۔ ہارٹ دے پکے مریض سن۔ پر فیر وی آپدے ہتھ نال تعلیم دین  دا  نیک کرم کری جاندے سن۔ اوہناں  دا آؤٹ آف دا وے جا کے میری مدد کرن دی کوشش کیتی سی پر میں بیٹھیاں بِٹھایاں اوہناں  لئی اِک نویں مصیبت کھڑی کر دِتی۔ جانوں ہُن ساڈے گل مریا سپ پے گیا سی۔ کدی میری وڈی بھابی آنے بہانے میرا سیاپا کردی۔ وِچاری بھاجی نوں وی جلیاں کٹیاں سُننیاں پیندیاں۔ دُوجے پاسے ساوی نے میرا جینا حرام کیتا ہویا سی، تیجا پریتما الگ آپنے دُکھڑیاں دا راگ الاپدی رہندی۔ ہر دُوجے تیجے دِن اوس دے خط آؤندے رہندے۔ وِچ  وِچ کولیکٹ کال اِنڈیا توں مار کے "بس بِلے، توں کیہڑی گھڑی سبھ کُجھ ویچ کے  آ جا۔ میں بہُت دُکھی ہاں۔" پتہ نہیں کیوں سبھ نوں آپنا ہی دُکھ وڈا جاپدا ہے، دُوجے تاں سولی چڑے وی سُکھی لگدے نیں۔ خیر میری ایہہ روز دی چِچوتان نے مینوں بُری طرح  بوندلا دِتا۔

 ہُن وِچارے پِتا  جی وی ہور گہری چِنتا وِچ  ڈُب گئے سن کہ  کِیہ بنُوں میرے بچیاں دا۔  اخیر اِک دِن اَکّ کے وڈے بھاجی نے کہیا کہ "بِلے شاہ، حال دی گھڑی تاں توں باپ  جی نوں لے کے اِنڈیا چلا جا۔ ایہہ جائیداداں دے کیس تاں سالاں بدھی ہی چلدے رہندے نیں۔ مینوں پتہ ہے توں وی ایس  ویلے دماغی تے جسمانی طور تے پُوری طرح  تھک چُکا ہے تے باپ  جی وی بہُت اُداس تے پریشان رہندے نیں۔ شاید  ایسے  لئی تُہانوں دوناں نُوں تھوڑا بہُت چینج دی لوڑ ہے۔ مینوں جد وی تیری لوڑ پئی تاں میں تینوں آپے بُلا لواں گا۔ ہُن توں اِنڈیا جا کے پُوری طرح  آپ ریلیکس کریں تے رج کے پِتا  جی دی سیوا کریں۔  ایتھے  میں آپے اؤکھا سوکھا سب سانبھ لواں گا۔"جانوں میں وی تاں بہانہ ہی بھالدا سی کہ کیہڑی گھڑی جا کے آپنی پریتما دے دُکھ ونڈاواں۔میں وی کیوں وہم پالی بیٹھا سی کہ پریتما نوں رون لئی صِرف میرے ہی موڈھے دی لوڑ ہے۔

ہم اکثر موت کی راہ دیکھا کیے

کِسی ہسپتال کی چادر میں لِپٹے پڑے

  جیویں  میرا احساس تھکیا تھکیا نااُمیدی دی کِسے ڈونگھی کھائی وِچ  ملوملی دھس رہیا ہووے۔ مینوں کوئی بچاؤن والا نہ ہووے۔ اج کوئی وی میری سوچ دا ہانی نہ ہووے۔  جیویں  میں زمین آسمان دِیاں گردِشاں وِچ  کلم کلا بھٹک رہیا ہوواں۔ اِک ہور نموشی میرے ذہن دا بوہا کھڑکاؤن لگ پئی۔

کیویں میں اِک یتیم بچی میتی دے پروان چڑاؤن لئی اوس دی ماں دے ظُلم سہِندا رہیا۔ جد وی کِتے میری انکھ ایس ذلت توں باغی ہون لگدی تاں ایہہ معصوم بچی روندی روندی میریاں لتاں نوں چِنبڑ جاندی کہ "ڈیڈی، مینوں چھڈ کے نہ جائیں "  میرے پیر اوتھے ہی جکڑے جاندے تے میں اکثر ایس  دھی دا ودھیرے ہی تہہ کردا۔ اوس دی ہر ضِد پُگاؤن دی کوشش وی کردا۔ کدے کدے تاں میرا سکا بیٹا مینوں ہرکھ نال مِہنا وی مار دیندا کہ "ڈیڈ، مینوں تاں لگدا کہ  جیویں  میتی ہی تُہاڈی سکی دھی ہووے تے میں تُہاڈا سٹیپ سن ہوواں۔" اوسے الھڑ دھی جدوں میں اوس دی آپنی ماں دے بدچلن نقش قدم تے چلنوں روکیا تاں اوسے میری لاڈلی دھی نے مینوں کہیا سی، "شٹ اپ، یو آر ناٹ مائی ریل ڈیڈ"  جیویں  کِسے میرے پوِتر احساس دی گل تے کرڑی چپیڑ ماری ہووے۔ اوہ وی ساوی دے ساہمنے۔ اگوں ساوی نے اِک شبد وی میرے حق وِچ  نہ بولیا۔  جیویں  کِسے دی بے عزتی  کرنا دھی نے ماں کولوں وِرثے وِچ  لیا ہووے۔ اج میں آپنے پُت دا دوشی بالکل ہی ہینا جیہا ہو کے رہ گیا،۔۔۔۔ کاش!

 ایسے  طرح جد کدی میں ساوی نوں اوس دے عیاش منچلے رویئے توں روکنا چاہیا، اوس دے نِت نویں یاراں نال پارٹیاں تے جانا تے سرِعام نشے وِچ  ٹلی ہو کے دیر رات تائیں جنے کھنے دِیاں باہاں وِچ  جھومنا ۔ جے میں کدی اپنیت  دے ناطے ساوی نوں سمجھاؤندا "دیکھ بھلیئے لوکے، توں آپنے نال نال آپنی جوان ہو رہی دھی دِیاں جڑھاں وِچ  وی تیل دے رہی ایں۔ تُوں کیوں اوس نُوں  وی کُراہے پا رہی ایں۔ اکثر ہر پارٹی وِچ  تُسیں دونوں ماواں دِھیاں ٹِپسی (شرابناں) جاندیاں ہو۔ تے اوہی تُہاڈے تماش بین خودغرض دوست دُوجے دِن سرِعام مسالے لا لا کے تُہاڈِیاں بھانت بھانت دِیاں گلاں کردے نیں۔" اگوں ساوی تِڑکے غُصے نال اُلٹا مینوں ہی ڈانٹ پھِٹکار  دیندی ، "ایہہ ساڈی بہت ماڈرن کنیڈین ہوئی سوسایٹی اے۔ توں وی گھٹیا اولڈ فیشن مین تے تیری سوچ وی تیرے وانگ گھٹِیا تے پُرانی ہے۔ میں تاں تیرے نال تاں ویاہ کروایا سی کہ توں بمبئی فِلم اِنڈسٹری دا اِک ہیرو ہیں۔ توں ایڈوانس تے رنگین مِزاج ہوویں گا۔ اِکٹھے روز رات نوں دارو پیا کراں گے تے نِت نویں ڈِسکو پارٹی تے جا کے آپنیاں راتاں رنگین تے حُسِین کریا کراں گے۔ توں تاں بالکل  ہی کِسے گُرودُوآرے دا بھائی نِکلِیا۔ مینوں تاں موجی یار ہبی (خصم) چاہیدا سی۔ توں تاں ساڈا پیو بن کے سانوں آپنی گلی سڑی بھارتی رہتل دی گل کر دا  ہیں۔ نصیحتاں تاں میں کدے آپنے سکے پیو دِیاں نہیں سُنیاں، توں کیہ چیز ہیں۔ بس توں آپنی اوقات وِچ  رہیا کر۔ سمجھے۔ میں آپنی بوس آپ ہاں۔"

 جاری ہے۔۔۔۔۔

جنگالیا کِلّ، قسط | 20 اِک بد دُعا۔4

 

اِک بد دُعا۔٤

 فیر مردا  کیہ نہ کردا۔ کِسے طرح  ایتھے  (کنیڈا) دی ہی نرک بھری زندگی وِچ  کوہلو دے بیل وانگراں نا اُمیدی دے کھوپے چاڑکے آپنے ماڑے حالات نال لڑدا  رہیا۔ تقریباً چار سال در بدر دِیاں ٹھوکراں کھا کھا کے فیر کِتے جا کے کنیڈا دا میں پکا وسنیک بنیا۔ اج تائیں جو میں آپنے گاڑھے خُون پسینے نال چار پیسے کمائے سی اوس نُوں  نِگھلن لئی میرا اندرلا فِلمی بُھوت پھِر توں پباں بھار ہویا رہندا۔ میں وی ہُن کِسے ٹُٹے پتے وانگ در در بھٹکدا رہندا۔ کدی کِسے شہر، کدی کِسے صوبے، کِتے وی پل بھر چین نہ مِلدا۔ اوہی بے قراری، نموشی، پچھتاوا، آپنے نرم  سُبھاء  تے روسا۔ ایس  سارِیاں کمبخت علامتاں میرا کھہِڑا نہ چھڈدیاں۔ اِک دِن اَکّ کے میں بِناں کِسے نوں دسے چوراں وانگوں، تنہا، ٹرانٹو توں کیلگری (البرٹا) لئی سفر شروع کر دِتا۔ تِن چار ہزار میل دا سفر، انجانیاں راہاں، انجانی منزِل۔ راہ وِچ  اینے خوبصورت  نظارے دیکھن نوں مِلے۔ کِتے چار سو توں پنج سو میل دونوں پاسیں گھنے ہرے جنگل، شان نال تنے تکلے وانگ سِدھے کھڑے سو فُٹ توں اُچے اُچے درخت۔ کِدھرے دو سو توں ودھ میل اِک پاسے جھیل دُوجے پاسے پہاڑیاں، وِنیپیگ شہر، تائیں اگے اِک صُوبہ سیسکاٹون دا۔ اِک دم پدھرا تے میدانی علا قہ۔ دو سو توں تِن سو میل دا ہائی وے اِک دم سِدھا۔ کیہ مجال رتا وی کار دا سٹیرِنگ ہِلانا پوے۔ آلے دوآلے کئی کئی میل لمے چوڑے سونے رنگی کنک دے کھیت سن۔

مینوں جِتھے وی کوئی سوہنا جیہا نظارہ دِسدا میں گھنٹیاں بدھی اوتھے بیٹھا رہندا تے بلِہاری جاندا اوس سِرجن ہار دے۔ ایویں لگدا سی  جیویں  داتا نے  ایتھے  آپ آ کے دھرتی تے سورگ وسایا ہووے۔  ایسے  طرح مینوں سفر وِچ  ست دِن لگ گئے۔ کنیڈا دی دھرتی کِنی لمبی چوڑی تے کھُلی ہے کہ اِک کونے توں دُوجے کونے یعنی ایسٹ توں ویسٹ تیک کِتے کِتے آپسی شہراں وِچ  تِن تِن گھنٹے ٹائم دا فرق ہے۔  اخیر اِک دِن میں کلگری (البرٹا) پہُنچ ہی گیا۔ فیر چھیتی ہی مینوں اوتھے سی. پی. ریل کیلگری وِچ  مشینِشٹ دی نوکری مِل گئی تے بالکُل نیڑلی بِلڈِنگ وِچ  اِک چھوٹا جیہا فلیٹ کِرائے تے لیا۔ ایس  شاپ دِیاں تقریباً تِنے ہی شِفٹاں چلدیاں سن۔ تقریباً 1000/1200 دے قریب ورکر کم کردے سن۔ پنجابیاں دے نال نال ہور وی کئی قوماں دے بندے کم کردے سن۔ گورے، کالے، چینے، گریک، سپینِش پتہ نہیں کہڑے کہڑے۔ ساری دُنیا دے غیر ملکی کامے اوہناں  دِیاں آپنیاں بولیاں، رہتل، آپنیاں آپنیاں ٹولیاں بنیاں سن۔ بڑا ہی دل چسپ، بڑا کُجھ جانن نوں مِلدا سی۔ ہولی ہولی آپسی سانجھاں ودھیاں۔ کئی پنجابی مِتراں نوں میرے مُڈھلے فِلمی جیون دی وی خبر ہو گئی۔

البرٹا دی مینوں جغرافیائی معلومات وی مِلی۔ ایس  صوبے وِچ  سبھ نالوں ودھ کچے تیل دے بھنڈار نیں۔ کیلگری شہر نوں کاؤ بُوآئے سِٹی وی کہندے نیں۔  ایتھے  بہُت وڈے ودھیا گھوڑیاں دے رینچس نے تے  ایتھے  ہی بہُت وڈی تاداد وِچ  کاؤفارمر وی نیں۔ بدقسمتی نال  ایتھے  ہی دُنیاں دے سبھ نالوں وڈے بُچڑخانے وی نے جو روز ہزاراں گاواں نوں زبح کرکے سارے کنیڈا تے امریکہ نوں بیف دی سپلائی کردے نے اتے کئی آپنے پنجابی وی ایہناں بُچڑخانیاں وِچ  ڈالراں مارے کم کردے نیں۔ اصل دھکہ تاں مینوں اوس دِن لگا جس دِن اِک پنجابی شُدھ براہمن نوں ایس  بُچڑخانے وِچ  پچھلے پنج سالاں توں کم کردے نوں مِلیا۔  کیہ ڈالراں لئی اسیں آپنا دھرم ایمان تے تہذیب سبھ چھِکے ٹنگ سکدے ہاں؟ تے اینے نِگھر وی سکدے ہاں؟ اوہ وی چند ڈالراں لئی؟

باقی کیلگری وِچ  سردی انتاں دی پیندی ہے۔ کدے کدے تاں بھر سردیاں وِچ  درجہ حرارت منفی 40 ڈِگری سیلسیس توں وی گھٹ ہو جاندا ہے۔ کاراں دِیاں بیٹریاں تک دا پانی وی جم جاندا ہے۔ بندیاں دے ہتھ پیر پلاں وِچ  جم کے نیلے ہو جاندے نیں۔ جے کِتے باہر برف وِچ  گھِر جاؤ تاں رب ہی راکھا۔ اِک ہور  ایتھے  قُدرت دا کرِشمہ دیکھن نوں مِلیا۔ پتہ نہیں کِدھروں سِدیاں (ماروتھلاں دِیاں) شنوک ویوز (گرم ہواواں) بن کے آ جاندیاں تاں اوہ سارا ٹھریا ہویا علا قہ پلاں  وِچ  + 10 ڈِگری سیلسیس ہو کے نِگھا نِگھا ہو جاندا۔ قُدرت دے وارے وارے جائیے۔

 جیویں  کہندے نیں وِچاری رنڈی تاں آپنا رنڈیپا کٹ لوے پر بھیڑے مُشٹنڈے نہیں کٹن  دیندے ۔ بندے دے چال ڈھال تے وکھرے  انداز  تے بول بانی کِتھوں گُجھی رہندی ہے۔ ہولی ہولی آپنا پنجابی بھائی چارا پُوری طرح جانوں ہو چُکیا سی کہ آپنا بلبیر "بِلاس کدی فِلمی ہیرو سی۔ بمبئی وِچ  آپنا فِلمی کیریئر ادھورا ہی چھڈکے  ایتھے  آیا ہے۔ ویسے فِلمی کیڑا تھوڑا بہُت تاں ہر اِک وِچ   ہوندا  ہے۔ کِسے وِچ  تھوڑا کِسے وِچ  بہُتا  ہوندا  ہے۔ میں کُجھ زیادہ والے فِلمی رسیاں نے مینوں چُک چُکا کے کہیا کہ "چھڈ یار، کیہ  ایتھے  سارا دِن لوہے نال متھا ماری جاندا ایں۔ رب نے تینوں اینے گُن تے اینی علمی پرسنیلِٹی دِتی ہے۔ یار توں اِک وار فیر دوباراں بمبئی جا کے آپنی فِلم بنا۔ اسیں سارے رل کے  تیرے نال پیسے لاواں گے۔ دیکھیں تیری فِلم کدے وی رُکن نہیں  دیندے ،  بھاویں  ساڈے گھر ہی کیوں نہ وِک جان۔" کہندے نیں جدوں ماڑے دِن آؤنے ہون تاں بندے دی بُدھ وی ماری جاندی اے۔ اخیر چاپلوساں دی چُک اتے شہِ تے آپنا جھگا چوڑا کرن لئی میں فیر  واپس اِنڈیا پہُنچ گیا۔

پہلاں پہل تاں ماں بہُت خوش ہوئی کہ چلو  میرا پُتر واپس آپنے گھر آ گیا اے تے امڑی نے بڑے ہی تریہ نال کہیا "چل پُترا، جِناں وی آپاں کول ہے، رل مِل کے رُکھی سُکی  ایتھے  ہی کھا لواں گے۔ ہُن میں تینوں واپس اوس نرک وِچ  نہیں جان دینا۔" جد تھوڑے دِناں بعد میں مُڑ بمبئی جان دی تِیاری کری تاں وِچاری امڑی دا دِل ٹُٹ گیا پر اوہ وِچاری ممتا دی ماری اندروں اندریں ہی آپنا غم پی گئی۔ میں ڈھیٹھاں وانگوں مُڑ بمبئی جا کے آپنی اِک پنجابی دی فِلم شروع کر دِتی۔ میں اِک معیاری فِلم بالکُل الگ ہٹ کے، عورت پردھان، اِک نازُک جیہے وِشے نوں لے کے فِلم شروع کیتی۔ پنجابی فِلم دی تواریخ  وِچ  پہلی وار تِنوں منگیشکر بھیناں لتا جی، آشا جی تے اُوشا جی تے اُچیچے طور تے پہلی وار رفیع صاحب دے چھوٹے بھرا نوں گوایا۔ مہندر کپور جی تے دِلراج اتے سوِتا ساتھی نے وی آپنیاں آوازاں دِتیاں۔ دھرمِندر بھا جی، رما وِج، بھرت کپور، مدھو مالِنی تے میں آپ وی کم کیتا تے کئی ٹیکنیکل سیواواں  جیویں  ہدایت کاری، مکالمے، گانے میں آپ نِبھائیاں۔ فِلم تاں میں شروع کر دِتی سی پر اکلا ہی میں پھس گیا سی۔ کوئی وی پِچھے نہیں سی آیا۔ نہ ہی کِسے کوئی پیسہ مینوں بھیجیا۔ فِلم تاں کیویں وی رو پِٹ کے میں پُوری کیتی پر میرا آپنا گھر بار سبھ کُجھ ہی وِک گیا۔

اچانک بی جی فیر زیادہ بیمار ہو گئے تے فیر مینوں وِچوں ہی فِلم دی ایڈیٹِنگ چھڈ کے پنجاب آؤنا پیا۔ دو کُو ہفتے اوہناں  دی تیمارداری کیتی، اوہناں  دی کُجھ طبیعت سنبھلی تے فیر میں ماں جی نوں بینتی کیتی کہ ہُن میری توبہ بس میرا تھوڑا جیہا رہ گیا اے، اوہ نِپٹا کے فیر ماں میں ہمیشہ لئی تیرے کول ہی رہاں گا۔ کِتے وی تینوں چھڈکے نہیں جاواں گا۔ پر ماں جی دِیاں اکھاں سیجل ہو گئیاں تے اوہناں  بڑے ہی ہیروے نال کہیا، "جا میرے پُترا، توں آپنی موج کر، ہُن تینوں کوئی ٹوکن والا نہیں رہنا" بس ایہہ ترسیبا ممتا دا کوسا جیہا اُلاہما وی میرے سِر تے سدا  لئی رہ گیا۔ فیر تھوڑے دِناں بعد ہی ماتا جی مینوں سچی مُچی سدا  لئی ہر پاسیوں ادھورا چھڈ کے چلے گئے۔ میں دُھر اندروں بُری طرح نال ٹُٹ گیا سی۔ مینوں میرا شوق، میرا سودائی جنون اینا مہنگا پئے گا۔ ایس  ونج وِچ  میری روح تک قرضائی ہو گئی۔ ہُن میں آپنے آپ توں وی آپ نوں شرمسار محسوس کرن لگ پیا سی۔ اٹھے پہر میریاں نموشیاں میرے ضمیر نوں ٹُنبدیاں رہیاں۔ کیویں ماں دی ممتا دی نِگر کِھچ، ہزاراں میل دُور بیٹھیاں نوں وی کیویں کلیجے دھوُ پاؤندی ہے۔

 میں آپنی انبری فِلم دی فائینل ایڈیٹِنگ کروا رہیا سی۔ اوس دِن تقریباً 15 ،20 سٹاف دے بندیاں نوں میں رات دا کھانا کھوایا سی پر آپ میتھوں اِک بُرکی وی نہ کھاہدی گئی۔ جانوں دُھر اندروں بار بار اِک عجیب  جیہی  ہوک اُٹھدی تے اِک عجیب ہورے طرح دی بے چینی سی۔ اوودوں میں کیویں وی کرکے ادھی رات نوں چنبور توں بوریولی جانوں بمبئی دے اِک کونے توں دُوجے کونے تے پہُنچیا سی۔ اگوں میرا بُھوآ دا پُت تے بھرجائی حالے وی جاگدے سن۔ میرا باہروں ہی متھا ٹھنکیا کہ اج ضرور کوئی بھانا واپر گیا لگدا اے۔ اندر وڑدیاں ہی اِک اپنیت  بھِجی ڈانٹ وی پئی، کہیا "بھلیا مانسا، تینوں سو واری کہیا سی کہ آپنا کوئی اتا پتہ ضرور دس دیا کر۔ توں کِتھے ہیں تے راضی خوشی ہیں۔ اج شام توں اسیں تیریاں پیڑاں نپ رہے ہاں۔ چنگا ہویا توں آپ ہی آ گیا ایں۔" اگوں بھابی جی نے بڑی ہی ممتا بھِجی آواز وِچ  کہیا کہ "بِلے بھاپےحالی تائیں توں کُجھ روٹی ٹُک وی کھاہدا ہے کہ نہیں۔"  "نہیں بھابی جی، پتہ نہیں کِیہ گل اے، اج شام دا ہی رتا وی میرا جی نہیں ٹھہردا۔ اِک عجیب اِچو تائی  جیہی  لگی ہوئی اے۔" اگوں بھابی جی نے کہیا کہ "ایہہ تاں سچی ماں دی آندراں دی تڑف ہے" اِک دم دونوں جی روندے روندے میرے گلے لگ گئے تے کہیا، "بِلے بھاپے، مامی جی (میری ماں) اج سانوں سدا  لئی چھڈکے چلے گئے نیں۔" میں تاں جانوں سُن کے اِک دم سُن جیہا ہو گیا ہوواں۔

فیر کیویں وی کرکے راتو رات نٹھ بھج کرکے بمبئی توں دِلی دی پہلی فلائیٹ پھڑی۔ اوہ وی ماڑی قِسمت نال اگوں دھُند کرکے دِلی دے راہ وِچوں ہی مُڑکے بمبئی آ گئی۔ میں زار زار روئی جاواں۔ اودوں مینوں اِک اِک پل وی صدیاں ورگا بوجھل لگ رہیا سی۔ ہائے کیویں پہُنچاں گا۔ سارے لُدھیانے میرے انتظار وِچ  میری امڑی دی مرِتک دیہی لے کے بیٹھے ہون گے۔ اوس دے انتِم سنسکار لئی۔ کِسے طرح دوبارہ چل کے ہوائی جہاز 11 وجے دے قریب سویرے دِلی پہُنچیا۔ اگوں میں دِلی ایئر پورٹ توں ہی لُدھیانے لئی اِک سالم ٹیکسی لے لئی۔ اوس چندرے نُوں  میں بتھیرا رو رو کے ترلے پائے کہ میرے چھوٹے وِیر، رب دے واسطے کیویں وی کرکے مینوں چھیتی توں چھیتی لُدھیانے پہُنچا دے۔ ویکھ سِیالاں دے دِن نے اُتوں ترکالاں وی چھیتی ہی پے جاندیاں نیں۔ پر اوہ بے رحم  مینوں اگوں کہے "بابو جی، منیا تُسیں سالم ٹیکسی کیتی اے پر تُسیں نال مینوں تاں نہیں خرید لیا۔ نالے کیہڑا میری ماں مری اے جیہڑا میں اینی کالھ کراں۔

"  اخیر جدوں کرنال جی. ٹی. روڈ تے اِک ہریانوی ٹریفِک اِنسپکٹر نے ساڈی گڈی روکی تاں میں اوس اگے گِڑگِڑایا کہ "چودھری صاحب، لُدھیانے میری ماں دی لاش پڑی سیں، آخری سنسکار کے لیئے۔ چودھری صاحب، منے ایسے  لیئی سالم ٹیکسی  کی تھی۔ یہ ڈرائیور منے گھنا تنگ کرے سیں۔" اگوں چودھری صاحب نے پُوری طیش وِچ  آ کے اوس سردار ڈرائیور نوں ڈانٹیا تے دو چار موٹیاں موٹیاں گالھاں وی کڈھیاں تے دھمکی دِتی "اگر اِب توں کہیں راستے مے رُکا جاں دیر کیہ تو تیری خیر نہیں۔ پھِر تیری گاڑی جی. ٹی. روڈ پے چل گئی تو میں آپنے باپ کا نہیں۔ یہ لے بابو جی، میرا نام اور میرا ٹیلیفون۔ بس اِک بیر منے فون کر دینا۔" اوس جاٹ اِنسپکٹر دی میری موئی ماں لئی دِتی عزت اگے اج وی میرا سِر ادب نال جھُک جاندا ہے۔

ہُن ملکڑے جیہے دُوجی پچھتاوے دی سوچ میرے تے حاوی ہو گئی کہ میرے فِلمی جنون نے مینوں کِتے دا نہ چھڈیا۔ کیویں وی کرکے عنبری فِلم دا ماریا سپ میں گلوں لاہیا۔ اخیر وِچ  میں بڑی ہی دُچِتی نال فِلم نوں نیپرے چاڑھیا۔ اِک تاں فِلم دا سبجیکٹ نازُک سی، اُتوں 1984 دے  دنگیاں کارن پنجاب دے حالات نازُک ہو چُکے سن۔ جان و مال دے فِکر وِچ  لوک سہِمے سہِمے پھِردے سن۔ تفریح دی کِسے نوں سُجھدی اے۔ سو میں آپنی فِلم رِلیز نہ کر سکیا۔ سبھ کُجھ وِچ  وِچالے ہی چھڈ کے میں واپس ٹورانٹو (کنیڈا) وِچ  آپنے وڈے وِیر بلدیو جی کول پرت آیا۔

اج  فیر زمین تے آسمان وِچ  لٹکیا ہوائی جہاز وِچ  بیٹھیا سی۔  جیویں   جیویں  جہاز عرش ول نوں اُچا اُٹھ رہیا سی، جانوں میریاں سوچاں زمین دی  مقناطیسی طاقت توں باہر نہیں سن آ رہیاں۔ تھلے ہور تھلے نوں نِگھر رہیاں سن۔ پتہ نہیں اج فیر مینوں آپنی ہی غزل دا مُکھڑا کیوں بار بار زُبان تے آ جاندا:

بن بن کے ہر بات بِگڑی

کُچھ تو ہمی میں کمی ہوگی

جاری ہے۔۔۔۔۔